TÜRKİYE’DE MEMUR SENDİKACILIĞI
T.C. Anayasa Madde 51 “Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir.’’ şeklinde olup, sendika kurma hakkı Anayasal bir hak olarak düzenlenmiştir.
4688 sayılı Kamu görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu madde 1 ‘’ Bu Kanunun amacı, kamu görevlilerinin ortak ekonomik, sosyal ve meslekî hak ve menfaatlerinin korunması ve geliştirilmesi için oluşturdukları sendika ve konfederasyonların kuruluşu, organları, yetkileri ve faaliyetleri ile sendika ve konfederasyonlarda görev alacak kamu görevlilerinin hak ve sorumluluklarını belirlemek ve toplu sözleşme yapılmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.’’ şeklinde olup, kanunun amacı hüküm altına alınmıştır.
Yine, 4688 sayılı Kanun Madde 6 ‘’Sendika ve konfederasyonlar önceden izin almaksızın serbestçe kurulurlar. Sendika kurucusu olabilmek için (…) (1) kamu görevlisi olarak çalışmak yeterlidir. (1) (Değişik üçüncü fıkra: 4/4/2012-6289/4 md.) Sendikanın kurucuları; sendika tüzüğü ve kamu görevlisi olduklarını gösterir belge ile sendikayı ilk genel kurula kadar sevk ve idare edeceklerin isimlerini kuruluş dilekçelerinin ekinde sendika merkezinin bulunacağı ilin valiliğine vermek zorundadırlar. (Değişik dördüncü fıkra: 4/4/2012-6289/4 md.) Konfederasyon kurucuları, konfederasyon tüzüğü ile sendikaların konfederasyon kurulmasına ilişkin kurucular kurulu kararını ve konfederasyonu ilk genel kurula kadar sevk ve idare edeceklerin isimlerini konfederasyon merkezinin bulunacağı ilin valiliğine vermek zorundadırlar. Konfederasyonu ilk genel kurula kadar sevk ve idare edecekler, üyesi oldukları sendikaların zorunlu organlarına seçilmemişlerse, kamu görevlisi olduklarını gösterir belgeyi eklemekle yükümlüdürler. Yukarıda anılan belge ve tüzüklerin ilgili valiliğe verilmesi ile sendika veya konfederasyon tüzel kişilik kazanır. (Değişik altıncı fıkra: 4/4/2012-6289/4 md.) Valilik, tüzük ve belgelerin birer örneğini, onbeş işgünü içinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına gönderir. Tüzüğün veya bu Maddede sayılan belgelerin içerdikleri bilgilerin kanuna aykırılığının tespit edilmesi ya da bu Kanunda öngörülen kuruluş koşullarının gerçekleşmediğinin anlaşılması halinde, ilgili valilik eksikliklerin bir ay içinde tamamlanmasını ister. Tamamlanmadığı takdirde sendika veya konfederasyonun faaliyetinin durdurulması için ilgili valilik bir ay içinde iş mahkemesine başvurur. (1) Mahkeme, kanuna aykırılığın veya eksikliğin giderilmesi için altmış günü aşmayan bir süre verir. Verilen süre sonunda tüzük ve belgeler kanuna uygun hale getirilmemişse, mahkeme sendika veya konfederasyonun kapatılmasına karar verir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, sendika ve konfederasyonlar için birer bilgi kaydı tutar.’’ şeklinde olup, sendikanın kuruluşun ne şekilde ve hangi usullere göre yapılacağı hüküm altına alınmıştır.
Anlaşılacağı üzere, kamu görevlileri hak ve menfaatlerinin korunması ve geliştirilmesi amaçlı örgütlenmek amaçlı sendika kurabilirler. Bu sendikanın kuruluşu bir izne bağlı olmayıp, kuruluşunun ve kamu görevli olduğunun ispatına ilişkin tasdik edici belgelerin kurulan yeri İl Valiliğine verilmesi yeterlidir.
Değişik hizmet kollarında bu Kanuna tabi olarak kurulmuş en az beş sendikanın bir araya gelerek oluşturdukları tüzel kişiliği olan üst kuruluşlarına Konfederasyon denilmektedir.
Türkiye 3 tane büyük konfederasyon bulunmaktadır. 2019 yılı verilerine göre 1.019.853 memur üyesi ile Memur-Sen (Memur Sendikaları Konfederasyonu) en büyük konfederasyon olup, en örgütlü yapıdır. Kaldı ki, toplu iş sözleşmesinde kamu görevlilerini temsilen oluşturulan 15 kişilik heyetin 13 kişisi Memur-Sen konfederasyonu tarafından belirlenmektedir. Bem Bir-Sen, Büro-Sen Kültür Memur Sen, Ulaştırma Memur Sen, Enerji Bir Sen, Toç Bir Sen'de gibi sendikaları Memur-Sen Konfederasyonuna bağlı sendikalardır.
İkinci olarak, 413.339 kamu görevlisi üyesi bulunan Türkiye Kamu-Sen (Türkiye Kamu Çalışanları Sendikası Konfederasyonu) yer almaktadır. Kamu Görevlileri Toplu iş sözleşmesi yapımında kamu görevlilerini temsilen bulunan heyette 1 üye ile temsil edilmektedir.
Üçüncü olarak, 137.606 üye sayısı ile KESK (Kamu Emekçileri Sendikası Konfederasyonu) yer almaktadır. Kamu Görevlileri Toplu iş sözleşmesi yapımında kamu görevlilerini temsilen bulunan heyette 1 üye ile temsil edilmektedir. Tüm-Bel-Sen ve Eğitim-Sen gibi üye sayısı fazla ve köklü sendikalar KESK’e bağlıdırlar.
Buna karşılık, hiçbir konfederasyona bağlı olmayan bağımsız sendikalarda bulunmaktadır. 8.417 üye sayılı Sivil Memurlar Sendikası (SİME-SEN), 5.703 üye sayılı Savunma ve Güvenlik Destek Hizmetleri Sendikası (SAVDES-SEN) ve Yargıçlar Sendikası (YAR-SEN) gibi sendikalar buna örnektir.
Yukarıda açıkça değinildiği üzere, kamu görevlisi olan memurlar hak ve menfaatlerinin temini ve geliştirilmesi için örgütlenmek amacı ile sendika kurabilirler. Sendikanın kuruluşu ve işleyişine ilişkin esaslar 4688 sayılı Kamu görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu ile düzenlenmiştir. İş bu kanun gereğince sendikanın kuruluşu belirli bir birimin izni veya onayına bırakılmamış, İl valiliklerine gerekli belgelerin bildirimi ile Sendika kişilik kazanmaktadır. Yine, aynı kanunda konfederasyonların kuruluş şekline de değinilmiştir. Kamu görevlilerinin maddi haklarının belirlendiği en önemli durum hükümet ile yapılan toplu iş sözleşmesidir. Buna ilişkin olarak 15 kişilik heyet hükümet ile yapılan görüşmelerde kamu görevlilerini temsil etmektedir. Türkiye de sadece üç konfederasyon bu heyete üye göndermektedir. Memur-Sen üye sayısının en fazla olduğu konfederasyon ile hükümet ile yapılan hak pazarlıklarında 13 üye ile temsil etmekte, KESK ve Türkiye Kamu-Sen ise 1’er üye ile yer almaktadır. Yine, bağımsız sendikaların bulunduğuna değinilmek ile birlikte, sayıları milyonu aşan konfederasyonunun olduğu gibi Çabam-Sen gibi 3 üyeli sendikalarda bulunmaktadır. Anayasal bir hak olan sendika hakkı bu şekilde Türkiye’de görülmektedir.
